
भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस का इतिहास
भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस भारत का सबसे प्राचीन राजनीतिक दल है। इस दल की वर्तमान अध्यक्ष सोनिया गांधी है। कांग्रेस दल का युवा संगठन ‘भारतीय युवा कांग्रेस’ है। ‘भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस’ की स्थापना 28 दिसम्बर, 1885 ई. में दोपहर बारह बजे बम्बई में ‘गोकुलदास तेजपाल संस्कृत कॉलेज’ के भवन में की गई थी। इसके संस्थापक ‘ए.ओ. ह्यूम’ थे और प्रथम अध्यक्ष व्योमेश चन्द्र बनर्जी बनाये गए थे। ‘भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस’ में कुल 72 सदस्य थे, जिनमें महत्त्वपूर्ण थे- दादाभाई नौरोजी, फ़िरोजशाह मेहता, दीनशा एदलजी वाचा, काशीनाथा तैलंग, वी. राघवाचार्य, एन.जी. चन्द्रावरकर, एस.सुब्रमण्यम आदि। इसी सम्मेलन में दादाभाई नौरोजी के सुझाव पर ‘भारतीय राष्ट्रीय संघ’ का नाम बदलकर ‘भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस’ रख दिया गया था।
इन्हें भी पढ़े: भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस के अधिवेशन कब और कहाँ हुए
कांग्रेस के उद्देश्य एवं कार्यक्रम
- भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस के उद्देश्य एवं कार्यक्रम इस प्रकार थे-
- लोकतांत्रिक राष्ट्रवादी आंदोलन चलाना।
- भारतीयों को राजनीतिक लक्ष्यों से परिचित कराना तथा राजनीतिक शिक्षा देना।
- आंदोलन के लिये मुख्यालय की स्थापना।
- देश के विभिन्न भागों के राजनीतिक नेताओं तथा कार्यकर्ताओं के मध्य मैत्रीपूर्ण संबंधों की स्थापना को प्रोत्साहित करना।
- उपनिवेशवादी विरोधी विचारधारा को प्रोत्साहन एवं समर्थन।
- एक सामान्य आर्थिक एक राजनीतिक कार्यक्रम हेतु देशवासियों को एकमत करना।
- लोगों को जाति, धर्म एवं प्रांतीयता की भावना से उठाकर उनमें एक राष्ट्रव्यापी अनुभव को जागृत करना।
- भारतीय राष्ट्रवादी भावना को प्रोत्साहन एवं उसका प्रसार।
भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस के अध्यक्षों की सूची:
| अध्यक्ष का नाम | वर्ष |
| उमेश चन्द्र बनर्जी | 1885 |
| दादाभाई नौरोजी | 1886 |
| बदरुद्दीन तैयबजी | 1887 |
| जॉर्ज यूल | 1888 |
| विलियम वेडरबर्न | 1889 |
| सर फिरोजशाह मेहता | 1890 |
| पी. आनंद चार्लू | 1891 |
| उमेश चन्द्र बनर्जी | 1892 |
| दादाभाई नौरोजी | 1893 |
| अल्फ्रेड वेब | 1894 |
| सुरेंद्रनाथ बनर्जी | 1895 |
| रहीमतुल्ला सयानी | 1896 |
| सी. शंकरन नायर | 1897 |
| आनंदमोहन बोस | 1898 |
| रमेशचन्द्र दत्त | 1899 |
| एन जी चंदावरकर | 1900 |
| दिनशा वाचा | 1901 |
| सुरेंद्रनाथ बनर्जी | 1902 |
| लालमोहन घोष | 1903 |
| हेनरी कपास | 1904 |
| गोपाल कृष्ण गोखले | 1905 |
| दादाभाई नौरोजी | 1906 |
| डॉ. रासबिहारी घोष | 1907 |
| डॉ. रासबिहारी घोष | 1908 |
| मदन मोहन मालवीय | 1909 |
| विलियम वेडरबर्न | 1910 |
| बिशन नारायण डार | 1911 |
| रघुनाथ नरसिंहा मुधोलकर | 1912 |
| नवाब सैयद मुहम्मद बहादुर | 1913 |
| भूपेंद्र नाथ बोस | 1914 |
| भगवान सत्येंद्र प्रसन्ना सिन्हा | 1915 |
| अंबिका चरण मजूमदार | 1916 |
| एनी बेसेंट | 1917 |
| मदन मोहन मालवीय | 1918 |
| सैयद हसन इमाम | 1918 |
| मोतीलाल नेहरू | 1919 |
| लाला लाजपत राय | 1920 |
| सी. विजयराघवाचारिर | 1920 |
| हाकिम अजमल खान | 1921 |
| देशबंधु चित्तरंजन दास | 1922 |
| मोहम्मद अली Jouhar | 1923 |
| अबुल कलाम आजाद | 1923 |
| मोहनदास गांधी | 1924 |
| सरोजिनी नायडू | 1925 |
| एस श्रीनिवास आयंगर | 1926 |
| मुख्तार अहमद अंसारी | 1927 |
| मोतीलाल नेहरू | 1928 |
| जवाहर लाल नेहरू | 1929 & 30 |
| वल्लभभाई पटेल | 1931 |
| मदन मोहन मालवीय | 1932 |
| नेली सेनगुप्ता | 1933 |
| राजेन्द्र प्रसाद | 1934 & 35 |
| जवाहर लाल नेहरू | 1936 |
| जवाहर लाल नेहरू | 1936 & 37 |
| सुभाष चंद्र बोस | 1938 |
| सुभाष चंद्र बोस | 1939 |
| अबुल कलाम आजाद | 1940–46 |
| आचार्य कृपलानी | 1947 |
| पट्टाभि सीतारैम्यया | 1948 & 49 |
| पुरुषोत्तम दास टंडन | 1950 |
| जवाहर लाल नेहरू | 1951 & 52 |
| जवाहर लाल नेहरू | 1953 |
| जवाहर लाल नेहरू | 1954 |
| यू. एन. धेबर | 1955 |
| यू. एन. धेबर | 1956 |
| यू. एन. धेबर | 1957 |
| यू. एन. धेबर | 1958 |
| यू. एन. धेबर | 1959 |
| इंदिरा गांधी | 1959 |
| नीलम संजीव रेड्डी | 1960 |
| नीलम संजीव रेड्डी | 1961 |
| नीलम संजीव रेड्डी | 1962 & 63 |
| कामराज | 1964 |
| कामराज | 1965 |
| कामराज | 1966 & 67 |
| एस. निजलिंगप्पा | 1968 |
| एस. निजलिंगप्पा | 1968 |
| पी. मेहुल | 1969 |
| जगजीवन राम | 1970 & 71 |
| शंकर दयाल शर्मा | 1972– 74 |
| देवकांता बरुआ | 1975– 77 |
| इंदिरा गांधी | 1978 – 83 |
| इंदिरा गांधी | 1983-84 |
| राजीव गांधी | 1985-91 |
| पी. वी. नरसिंह राव | 1992-96 |
| सीताराम केसरी | 1996-98 |
| सोनिया गांधी | 1998-वर्तमान |
No comments:
Post a Comment